ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ : «ΣΦΟΥΜΑΤΟ ΚΑΙ ΞΙΦΟΣ»

                      ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ : «ΣΦΟΥΜΑΤΟ ΚΑΙ ΞΙΦΟΣ»

                                                                       Ε.Ε.Ε.Λ., ΔΕΥΤΕΡΑ 15 ΜΑΙΟΥ 2015

                Η εκδήλωση απόψε είναι αφιερωμένη στην ποίηση του σχετικά νέου μέλους της Εθνικής Εταιρίας των Ελλήνων Λογοτεχνών Κώστα Ευαγγελάτου.

            Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι ποιητής και εικαστικός καλλιτέχνης. Το  πλούσιο   έργο του έχει παρουσιασθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Νέα Υόρκη, Μπουένος Άιρες, Αvignon, Chantilly, Paris, Amsterdam, Βαρκελώνη, Ρώμη, Μόσχα και αλλού). Με σπουδές στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και ζωγραφική και θεωρία της σύγχρονης τέχνης στη Νέα Υόρκη, ο Κώστας Ευαγγελάτος διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής της Gallery Dada στην Αθήνα, όπου και ίδρυσε το 1990 την ομάδα τέχνης Art Studio EST. Ο καλλιτέχνης έχει δωρίσει έργα του στο ΤΕΙ Αργοστολίου (Κεφαλλονιά) και κάθε καλοκαίρι διοργανώνει στο πατρικό του σπίτι, το οποίο έχει μετατρέψει σε χώρο εικαστικών δρώμενων, εκδηλώσεις με εκθέσεις ζωγραφικής, βραδυές  ποίησης και μουσικής. Έργα του βρίσκονται τόσο σε ιδιωτικές συλλογές όσο και στην Τράπεζα της Ελλάδος, στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, στην Πινακοθήκη του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας, στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο Πατριαρχείο Αλεξανδρίας κ.α. 

            Εκτός από τα εξειδικευμένα βιβλία του περί αισθητικής, έχουν κυκλοφορήσει λευκώματα και εικαστικά Ημερολόγια καθώς και θεωρητικά δοκίμιά του περί εικαστικών θεμάτων. Η λογοτεχνική του δημιουργία είναι και αυτή πλούσια. Επτά ποιητικές συλλογές, και  ένα αφήγημα με τίτλο  «LOUIS D’ EST ». Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά και στα αγγλικά και έχουν μελοποιηθεί από πολλούς σύγχρονους συνθέτες.

            Σήμερα παρουσιάζεται η ποιητική του συλλογή με τον τίτλο Σφουμάτο και ξίφος (Παρίσι 2012), εκδόσεις «συλλογές» - Αργύρης Βουρνάς με σχέδια του Κώστα Ευαγγελάτου. Φροντισμένη έκδοση – δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά – που προβληματίζει τον μη ειδικό αναγνώστη με τον τίτλο της. Σφουμάτο ;

Ανατρέχοντας στις εγκυκλοπαίδειες το σφουμάτο είναι τεχνική στη ζωγραφική της Αναγέννησης που πιθανώς επινόησε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Η λέξη είναι ιταλική και σημαίνει «τον καπνό που διαλύεται». Είναι το αργό πέρασμα από το φωτεινό στο σκιερό, η επιδεξιότητα της πινελιάς του καλλιτέχνη να δημιουργεί έναν πίνακα ζωγραφικής που να μοιάζει να καλύπτεται από ένα γκρι πέπλο. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι χρησιμοποιεί κατά κόρον αυτή την τεχνική. Ο Ιταλός ζωγράφος δεν χρησιμοποιεί έντονα περιγράμματα, οι φόρμες σβήνουν η μία μέσα στην άλλη, είναι κάπως αόριστες και οι μορφές δεν είναι σκληρές και άκαμπτες. Φαίνονται σαν να καλύπτονται με ομίχλη κάτι που τους προσδίδει μυστήριο και έχουν μια απαλότητα που τις συνδέει με το τοπίο μέσα στο οποίο τις έχει τοποθετημένες ο ζωγράφος. Η εισαγωγή αυτή σε μια τεχνοτροπία της Αναγέννησης και του συγκεκριμένου καλλιτέχνη κρίνεται απαραίτητη, γιατί  με αυτή τη συλλογή ο Κ.Ε. μεταφέρει και εμπλουτίζει την πνευματική του δημιουργία στην πόλη του φωτός και συγκεκριμένα στους χώρους ενός από τα πλέον γνωστά μουσεία του κόσμου το Λούβρο.

            Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει δέκα πέντε (15) ποιήματα, μία παραλλαγή στην πρώτη ενότητα και το Επίγραμμα που κλείνει τη δεύτερη ενότητα αλλά και τη συλλογή.

            Το πρώτο ποίημα της πρώτης ενότητας έχει τίτλο στη γαλλική γλώσσα LA SAINTE ANNE, MUSEE DU LOUVRE « L’ultime chef d’œuvre » de Léonard de Vinci « LA SAINTE ANNE ».  Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ.  «Το ύστατο αριστούργημα» του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Η ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ.

 Η Παρθένος και το Θείο Βρέφος με την Αγία Άννα είναι έργο ζωγραφικής με λάδι που φιλοτεχνήθηκε περίπου το 1508. Παρουσιάζει την Αγία Άννα, την Παρθένο Μαρία να κάθεται στα πόδια της και τον μικρό Ιησού νήπιο, να αγκαλιάζει ένα προβατάκι τη στιγμή που η Παναγία προσπαθεί να τον συγκρατήσει. Η σύνθεση με την Παναγία να κάθεται στα πόδια της Αγίας Άννας είναι σπάνια, εμφανίζεται στον Μεσαίωνα και παρουσιάζει τις τρεις γενεές. Το τοπίο είναι πετρώδες, η τεχνική το σφουμάτο. Το έργο, αν και ημιτελές, συμβολίζει το πάθος του Χριστού και κατά μία εκδοχή την Εκκλησία. Ο Λεονάρντο ντα Βίτσι έλεγε ότι η ζωγραφική είναι ποίηση που βλέπεται, αλλά η ποίηση είναι ζωγραφική που ακούγεται.

            Το πρώτο ποίημα στην πρώτη ενότητα του βιβλίου του Κ.Ε. Σφουμάτο και Ξίφος είναι αυτός ο  συνδυασμός του Λ.ντ.Β. « η ποίηση ως ζωγραφική που ακούγεται». Είναι επίσης και η αρχή του διαλόγου του καλλιτέχνη και ποιητή του 21^ου αιώνα με τον καλλιτέχνη και σοφό του 16^ου. Ο νέος καλλιτέχνης μπροστά στον πίνακα αναλογίζεται την προσπάθεια του ντα Βίντσι να ανακαλύψει και να δημιουργήσει τον πίνακά του : «Χρώσεις σιωπής, θωπεία Τοσκάνης/ Χαράδρες γκρίζου αιθέριο σφουμάτο» αλλά και την πολύχρονη αναζήτησή του : «Είκοσι χρόνια στίγματα, σκιές, σημεία, χαράξεις,/ σήματα, σώματα, μορφές/ κρυστάλλινα τοπία παραδείσου.»

            Η ηρεμία στη μορφή της Αγίας Άννας, η ανησυχία στο πρόσωπο της Παρθένου Μαρίας και η αθωότητα του μικρού Χριστού συντελούν στη δημιουργία της «πανανθρώπινης χαράς» και της ελπίδας που θα καταλήξουν στον «Πόνο και Σταύρωση/ στον Λόφο των Δακρύων της Ιερουσαλήμ».

  Στο δεύτερο ποίημα γραμμένο στο δεύτερο ενικό πρόσωπο ο Κ.Ε. απευθύνεται στον ντα Βίντσι και μελετά την τεχνική και τον συμβολισμό του έργου του. Το «Σιωπηλό τοπίο βράχων» συμβολίζει τον τραχύ δρόμο της δημιουργίας του καλλιτέχνη της Αναγέννησης «στην εικοσάχρονη ανάβασή σου Λεονάρντο / με σημειώσεις, σχέδια, συνθέσεις / παραλλαγές και αλλαγές». Η «χάρη της Παρθένου», η «λάμψη της Αγίας», η «φρεσκάδα του μικρού Προφήτη / με το μικρό αρνάκι του στην άκρη του γκρεμού / Όλα ακμαία με θεία ισορροπία …Πηγή μιας φωτοδίνης μυστικής / που ανατέλλει ελπίδες». Και μόνο στο τρίτο ποίημα, ένα πεντάστιχο που ζωγραφίζει το πέτρινο τοπίο και τους μυστικούς ήχους της αρμονίας της φύσης γίνεται μνεία για τη μορφή του τέλους που καραδοκεί. Μπροστά στον πίνακα ο Κ.Ε. αρνείται να αποδεχθεί το Πάθος, όχι γιατί δεν το γνωρίζει αλλά γιατί η τέχνη του μεγάλου ζωγράφου δημιουργεί «φωτοδίνη μυστική και ήχους / μιας ευτυχίας που θα κρατήσει λίγο». Η φύση είναι αρωγός της ηρεμίας και ευτυχίας που εκφράζουν οι μορφές : «Η σιωπή του πέτρινου τοπίου / με γκριζοπράσινα βουνά / της φύσης την ενόραση θωπεύει», «Τα βουνά αναβλύζουν χρώσεις / Αιθέρας της ατέρμονης ροπής / προς τον προφήτη, θύμα και εξάδελφο». Τα συναισθήματα της αγάπης, της στοργής, της χαράς αναβλύζουν από παντού.

Στο ποίημα « LA SAINTE ANNE » (Παραλλαγή) ο Κ.Ε. γράφει : «Όλα, κλείνουν ευλαβικά προς την Παρθένο. / Αγαλλιούν με λυκαυγείς παλμούς. …/ Μπολιάζουν την ΄Ανοιξη των αποχρώσεων. / Θρέφουν με νέκταρ το τρυφερό αρνάκι». Από τη χαρά της ζωής και της ελπίδας : «Στιγμές  της πανανθρώπινης χαράς / Κινήσεις της ελπίδας που γελά»  μένουν μόνο τα μηνύματα του πόνου, της καταδίκης και της ασέβειας του ευεργετιθέντος ανθρώπου προς τον θεάνθρωπο : «Στις κοφτερές αιχμές των βράχων / Που ελλοχεύουν μελλούμενα μαρτύρια / Πόνο και Σταύρωση / Στον άνυδρο λοφίσκο της Ιερουσαλήμ». Ένας διαρκής διάλογος με τα πρόσωπα, μια αναζήτηση του τοπίου, με τα χρώματα, με τις σκιές. Μια τέλεια επιλογή λέξεων και φύσης για να ορίσουν τα συναισθήματα.

            Ο αποχαιρετισμός στον Λεονάρντο ντα Βίντσι  δίνεται με 11 στίχους. Ο Ευαγγελάτος απευθύνεται και εδώ στον δημιουργό σε δεύτερο ενικό πρόσωπο. Εδώ όμως είναι ο θεατής που βλέπει και κατανοεί. Το όνομά του είναι γραμμένο με λατινικά κεφαλαία γράμματα: LEONARDO. Ο ΄Ελληνας καλλιτέχνης μιλά απευθείας και εκφράζει  την αισθητική συγκίνηση που ο νέος αισθάνεται μπροστά στον πίνακα του σοφού αναγεννησιακού καλλιτέχνη : «LEONARDO δάκρυσα για Σε … σαν χορευτής της Opéra / στο σκηνικό της πόλης./ Δάκρυσα απ’ την αγνότητα της  τέχνης σου / που αναβλύζει από πηγάδι κόπων / ποτίζοντας τις ατραπούς της γνώσης. / Δάκρυσα από το σφουμάτο της ψυχής σου / με την οδυνηρή χαρά του νου / και των αισθήσεων τη λάμψη». Ο ζωγράφος δακρύζει για τον ζωγράφο. Κατανόηση και ταύτιση στον κοινό δρόμο της καλλιτεχνικής δημιουργίας !  Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι «η ποίηση είναι η μουσική της ψυχής» σύμφωνα με τον Βολταίρο και «η ζωγραφική ποίηση σιωπώσα» κατά τον Σιμωνίδη.

Ο Κώστας Ευαγγελάτος συνεχίζει την περιπλάνησή του στα μουσεία του Παρισιού. Μετά το Λούβρο επισκέπτεται το μουσείο Maillol. Η συνάντησή του είναι με μια Ιταλίδα ζωγράφο από τους καλλίτερους καλλιτέχνες της εποχής της – εποχή του μπαρόκ, την Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι (8 Ιουλίου 1593 – 1653).

Το μπαρόκ διαδέχθηκε την Αναγεννησιακή τέχνη και σκοπός του ήταν να εντυπωσιάσει και να εξυψώσει τον άνθρωπο μέσα από τα πάθη και τα συναισθήματά του. Η τέχνη του Καραβάτζιο το εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο. Ο άνθρωπος δεν εκλαμβάνεται ως μονάδα, αλλά ως μέρος του συνόλου. Η καθολική εκκλησία χρησιμοποίησε την τεχνοτροπία του μπαρόκ και το δραματικό ύφος για την αναπαράσταση πολλών θρησκευτικών θεμάτων που προκαλούσαν την συναισθηματική συμμετοχή του θεατή.

 Η Αρτεμίζια ήταν κόρη του ζωγράφου Οράτσιο Τζεντιλέσκι από τον οποίο έμαθε τη ζωγραφική, και είχε εξαιρετική σταδιοδρομία. Οι ειδικοί μιλούν για μία από τους καλύτερους Καραβατζίστι. Αυλική ζωγράφος, ευνοούμενη των Μεδίκων και η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Ακαδημίας των Τεχνών. Όλα της τα έργα έχουν πρωταγωνίστριες γυναίκες – κυρίως της Βίβλου – γυναίκες με θάρρος, αποφασιστικότητα και ισχυρή προσωπικότητα. Το έργο της Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη είναι πίνακας αγωνίας και φρίκης. Οι ειδικοί λένε ότι είναι πολύ πιθανόν να εμπνεύστηκε από την ανάμνηση του δικού της βιασμού από τον ζωγράφο Αγκοστίνο Τάσσι.

Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου Σφουμάτο και ξίφος του Κ.Ε. αποτυπώνει την αθέλητη τραυματική εμπειρία δύο γυναικών. Ο έρωτας μετατρέπεται από σαρκική ικανοποίηση σε βιασμό. Η χαρά και η αναμονή σε θυμό, και οργή. Η ηδονή  σε μίσος. Αυτά τα συναισθήματα του θυμού, της οργής και της οδύνης αποτυπώνονται στον πίνακα της Τζεντιλέσκι. Η σκηνή προέρχεται από την ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης κατά την οποία η Ιουδήθ περιποιείται και μεθάει τον Ασσύριο στρατηγό Ολοφέρνη και τελικά τον αποκεφαλίζει επειδή αυτός απειλεί να καταστρέψει την πόλη της.

 Ο  Κ.Ε. απευθύνεται στη ζωγράφο χρησιμοποιώντας, όπως και στο ποίημα για το έργο του Λεονάρντο ντα Βίντσι, το δεύτερο ενικό πρόσωπο : «Αρτεμισία / κράτα το μαχαίρι / σφυρί, δρεπάνι, κόφτη και τσεκούρι. / Είσαι το θύμα.» Από τους πρώτους στίχους γίνεται κατανοητή η δεύτερη λέξη του τίτλου της ποιητικής συλλογής «Ξίφος». Ο αποκεφαλισμός συμβολίζει τον πόνο, την εκδίκηση αλλά και τη λύτρωση ! Και το ξίφος το μέσον για τη λύτρωση αυτή.  Στον δεύτερο  στίχο του ίδιου ποιήματος ο ποιητής σκιαγραφεί  μιαν άλλη γυναίκα. Αυτή τη φορά της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας,  τη Δανάη τη μοναχοκόρη του βασιλιά του ΄Άργους Ακρισίου και της Ευρυδίκης, την οποία ερωτεύτηκε ο Δίας. Ο πατέρας των θεών του Ολύμπου μεταμορφώθηκε σε χρυσή βροχή, και εισχώρησε στην υπόγεια φυλακή όπου  είχε κλείσει τη Δανάη ο πατέρας της. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο ημίθεος ήρωας Περσέας. Γράφει ο Κ.Ε. : «Δανάη εσύ στον ύπνο πλανημένη / από χρυσή σπερμάτινη βροχή./ Μαινάδα, μέγαιρα, γυνή / στο γλυπτικό Μουσείο του Μαγιόλ / διστάζω να σε δω. / Φοβάμαι την οργή σου».

  Στην Αρτεμισία και τη Δανάη, τις δύο τόσο διαφορετικές γυναίκες, αναφέρονται και τα υπόλοιπα ποιήματα της δεύτερης ενότητας. Το Επίγραμμα, ένα τελευταίο τετράστιχο συνοψίζει στις δύο λέξεις «αισθήσεων» και «φαντασίας» ολόκληρη την τεχνοτροπία του μπαρόκ και σηματοδοτεί την πορεία της ζωής, το ταξίδι που καθένας έχει μπροστά του.  Ο Κ.Ε.  είναι πολύπλευρος καλλιτέχνης. Χρησιμοποιεί σημεία γλωσσικά : συνδυάζει λέξεις που εκφράζουν διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις και σημεία εικαστικά  εικόνες και σχέδια. Όλα τα στοιχεία της τέχνης του συλλειτουργούν και αλληλοεπιδρούν Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι σε όλες τις εκδόσεις του συνυπάρχουν αρμονικά και προβάλλουν την προσωπικότητα και τις επιλογές του καλλιτέχνη, του ποιητή, του ανθρώπου ! Και παραφράζοντας λίγο τους στίχους του Νικηφόρου Βρεττάκου, αναρωτιέμαι αν δεν τούδινε ο Κύριος, την ποίηση και τη ζωγραφική, με τι θα είχε για να ζήσει ο Κ.Ε. ;

                                                            Σοφία Μωραΐτη