ΟΙ Ν.ΔΕΤΖΩΡΤΖΗΣ ΚΑΙ Μ.ΔΕΣΥΛΛΑΣ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΥΝ ΕΛΥΑΡ ΜΗΓΑΡΙΣ ΕΧΩ ΑΛΛΟ ΣΤΟ ΝΟΥ ΜΟΥ

ΟΙ Ν.ΔΕΤΖΩΡΤΖΗΣ ΚΑΙ Μ.ΔΕΣΥΛΛΑΣ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΥΝ ΕΛΥΑΡ ΜΗΓΑΡΙΣ ΕΧΩ ΑΛΛΟ ΣΤΟ ΝΟΥ ΜΟΥ

Σοφία Μωραΐτη, Δρ Φιλοσοφίας, Διδ. ΕΚΠΑ

«Η ορατή ευχαρίστηση που δέχεται ο δημιουργός, πηγάζει από τη σειρά των γεωμετρικών σχημάτων που το ήδη σύνθετο αντικείμενο παίρνει διαδοχικά και γρήγορα μέσα στον χώρο !» Charles Baudelaire

          Η τεχνική ενός γραπτού έργου στηρίζεται στην έρευνα της ουσίας των πραγμάτων, έρευνα που ταυτίζεται με την άποψη του δημιουργού που μεταφέρει-μεταφράζει το όραμά του και τις εντυπώσεις που το ίδιο το αντικείμενο του παρέχει με το πλήθος των εικόνων του. Το πάθος του δημιουργού για την τέχνη τον ωθεί στην αναζήτηση του ποιητικού στοιχείου, στην δύναμη της λέξης και της εικόνας και συνεπώς στην αναλογία της ζωγραφικής και της λογοτεχνίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η παραγωγή του κειμένου εκφράζει τη θεωρία και την αισθητική αντίληψη του δημιουργού του. Η σύλληψη της ιδέας συγκλίνει με την εικόνα, την τέχνη αυτήν καθεαυτήν και το ποιητικό στοιχείο. Ο λόγος παράγει λέξεις και εικόνες. Η εικόνα σύμφωνα με τον Jean-Paul Sartre είναι πράξη και όχι πράγμα και για να είναι η συνείδηση ικανή να φανταστεί προκειμένου να δημιουργήσει πρέπει να μείνει σε απόσταση από την πραγματικότητα, από τον κόσμο. Άρα σκέπτεται και δημιουργεί με τη φαντασία το απόν αντικείμενο.[1] Η θέση αυτή του Jean-Paul Sartre γίνεται πράξη στην παραγωγή γραπτού λόγου από τους συγγραφείς μεταξύ των οποίων ο Marcel Proust, ο οποίος στο έργο του Στην αναζήτηση του χαμένου χρόνου εστιάζει στην εικόνα και στο φανταστικό. Το μάτι του αφηγητή χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του να συλλαμβάνει και να κρατά στον νου του όλες τις εικόνες, σαν ένα είδος ανάμνησης που  διατηρεί και  συσχετίζει με το παρόν. Την ίδια διανοητική διεργασία παρατηρούμε και στη μεταφραστική παραγωγή του Νάσου Δετζώρτζη.

          Ο Κερκυραίος διανοητής βαθύς γνώστης τόσο της ελληνικής όσο και της γαλλικής λογοτεχνίας είχε μεταφράσει έργα των Romain Rolland, André Maurois, Romain Gary, Françoise Xenakis και Danièle Sallenave[2] και είχε καταπιαστεί με τη μετάφραση του Proust - από τους αγαπημένους του Γάλλους συγγραφείς - την οποία δεν δημοσίευσε.[3] Περιπαθής αναγνώστης του έργου του Marcel Proust, έχει μέχρι σήμερα εκδοθεί η μετάφραση από τον Ν.Δ. τριών ολιγοσέλιδων επιστολών που αντάλλαξαν ο André Gide και ο Marcel Proust τον Ιανουάριο του 1914, με εισαγωγή και επιμέλεια της Αντιγόνης Βλαβιανού και έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης τον Οκτώβριο του 2013.[4] Ο Ν.Δ. είχε μια κοινή σκέψη με τον Proust για τη λογοτεχνία και γενικά για τη λογοτεχνική παραγωγή. Η πληθώρα των εικόνων, οι οποίες βρίσκονται όλες μαζί ανακατεμένες υποχρεώνει τον δημιουργό να βρει και να ορίσει την ενότητα και τη συνέχειά τους. Έτσι αποκρυπτογραφεί την εικόνα, την κρυμμένη έννοια των λέξεων, τη δομή τους, το βαθύτερο νόημά τους και καταλήγει στη βαθύτερη αίσθησή τους που και αυτή με τη σειρά της οδηγεί στην αλήθεια. Τρία είναι τα στοιχεία της αλήθειας αυτής : η αίσθηση, η σκέψη και η εντύπωση. Με τα στοιχεία αυτά «ερμηνεύουμε τις αισθήσεις σαν σημεία νόμων και ιδεών»[5] και το βλέμμα του δημιουργού λειτουργεί σαν όργανο καταγραφής, σαν οπτικό όργανο προικισμένο με μια μνήμη που είναι διαθέσιμη σε κάθε στιγμή, που ορίζει, καταγράφει, προβάλλει και τέλος προσθέτει τις εικόνες τη μία επάνω στην άλλη. Και για να θυμηθούμε τον Jean-Paul Sartre η αντίληψη είναι η συνείδηση που μας επιτρέπει να παρατηρούμε τα αντικείμενα του πραγματικού κόσμου. Δεν γίνεται βέβαια αντιληπτή η ολότητα του αντικειμένου, αλλά μέρος αυτού ανάλογα με την οπτική θεώρηση.

          Όταν ο Νάσος Δετζώρτζης αναλαμβάνει τη μετάφραση του ποιήματος του Paul Eluard Une seule pensée  το 1943, θεωρεί το «ποίημα ερωτικό, φλύαρο και μονότονο» και η μόνη λέξη που του αποκαλύπτει την αλήθεια είναι «… η ακροτελεύτια λέξη του ποιήματος … το όνομα επιτέλους τους ινδάλματος : Liberté !»[6] Άρα η αντίληψη του πρωτοσέλιδου στο περιοδικό Fontaine του Αλγερίου ποιήματος δεν του επιτρέπει αρχικά να ερμηνεύσει τις εικόνες του και να καταλήξει στο βαθύτερο νόημά τους. Μόνη η λέξη «Liberté» δίνει το έναυσμα για τη διαδικασία αποκρυπτογράφησης. Η διαδικασία αυτή γίνεται σε διάφορα στάδια. Οι εικόνες που περιγράφονται από τον δημιουργό συνδέουν την αντίληψη, με την αίσθηση και τη φαντασία. Η αισθητική αυτή της εικόνας, του αισθήματος, της αντίληψης, της έκπληξης, του θαυμασμού, της αναπόλησης και της επιθυμίας δίνεται με τη μεταφορά. Οι διάφορες εικόνες του παρελθόντος και του παρόντος συνυπάρχουν και ο ποιητής χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του να τις καταγράψει όλες, αυτές που διατηρεί στη μνήμη του, και αυτές του παρόντος και να τις κάνει να συνυπάρξουν. Η αναζήτηση της έννοιας μέσα από την εικόνα, της συνέχειας, της αποκρυπτογράφησης οδηγεί στη βαθύτερη και απαραίτητη αλήθεια που παραμένει στο κέντρο της έμπνευσης και κατακλύζει το πνεύμα του δημιουργού.

          Η περιγραφή ενός μακρινού τοπίου οδηγεί σε μια σύντμηση του χρόνου, σε μιαν ανάμνηση στην οποία χάνονται οι εικόνες και όπου ο χώρος καταργεί τον χρόνο. Στο έργο του Proust ο χώρος κατακλύζεται από τα συναισθήματα, τις αναμνήσεις και τη συγκίνηση. Το ταξίδι της μνήμης γίνεται μια μαγική πράξη με την οποία ο χώρος και ο χρόνος μπερδεύονται, τροφοδοτούν τη φαντασία και αλλάζουν την πραγματικότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μεταφραστική διαδικασία του Δετζώρτζη.

          Η πρώτη μετάφραση του ποιήματος του Eluard από τον Δετζώρτζη δημοσιεύεται τον Μάρτιο του 1943 και ήταν «ένα πολύστιχο ερωτικό ποίημα, κάτι σαν μαδριγάλι και σαν δοξαστικό … με ελληνική αμφίεση το περίφημο ποίημα του Eluard Une seule pensée »[7] . Η μετέπειτα μεταφραστική διαδικασία δεν είναι μια στείρα εφαρμογή της κατά λέξιν μετάφρασης, αλλά μια προσπάθεια να αποδοθούν όσο γίνεται καλύτερα τα σημαινόμενα και τα σημαίνοντα. Είναι μια μετάφραση που προσπαθεί να μεταδώσει στον αναγνώστη το βαθύτερο νόημα του πρωτοτύπου κειμένου. Η αποφυγή της ευκολίας είναι παντού έκδηλη χωρίς ωστόσο να απουσιάζει η ελεύθερη αντιστοιχία νοημάτων, φράσεων και λέξεων.

          Η ποίηση του Διονύσιου Σολωμού τρέφει τη μνήμη του Νάσου Δετζώρτζη και αλλάζει την πραγματικότητα του ποιήματος/μεταφράσματος. Η αναφορά στον Σολωμό και στον στίχο της επεξεργασμένης γραφής γίνεται από τον Δετζώρτζη στο κείμενο της ομιλίας του του 1983 : j’ écris ton nom / je suis né pour te nommer γράφω τ΄όνομά σου / για να σε ονομάζω.  Αναφέρει ο Κερκυραίος λόγιος : «… κρίθηκε ότι θα ήταν προσφορότερο … να θυσιαστεί η λεκτική αντιστοιχία το όνομά σου – σε ονομάζω προκειμένου να αντικατασταθεί το ονομάζω μ΄ένα πλουσιότερο ρήμα, το σολωμικό μελετάω. Πράγματι, μία από τις πολλές σημασίες του μελετάω είναι ακριβώς αυτό το ονομάζω, ονομάζω ενδομύχως ή ρητά, ενώ επιπλέον το ρήμα είναι φορτισμένο και με τη σημασία συλλογιέμαι μνημονεύω, -έτσι τουλάχιστον αισθάνομαι εγώ τη λέξη στο στίχο μελετά τα λαμπρά παλληκάρια της Καταστροφής των Ψαρών.  Το μελετάω,  με τη σειρά του, έφερε στο νου και υπέδειξε για τον αμέσως προηγούμενο στίχο ένα άλλο σολωμικό ρήμα, το γνωρίζω, που ισο-δυναμεί με το connaître του πρωτοτύπου πολύ περισσότερο …»[8]

          Οι αναφορές στον Σολωμό συνεχίζονται. Ο Δετζώρτζης παραθέτει στίχους από τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν : Κι εσύ αθάνατη, εσύ θεία, / που ό,τι θέλεις ημπορείς, / εις τον κάμπο, Ελευθερία, / ματωμένη περπατείς. Η αναφορά στους στίχους αυτούς γίνεται προκειμένου να εξηγήσει τη δική του έμπνευση και επιλογή των λέξεων στη μεταφραστική του εργασία, για να καταλήξει στις σολωμικές απηχήσεις κρείττονος ή ήσσονος σημασίας. Έτσι ο στίχος του Σολωμού του Γ’ Σχεδιάσματος : Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια ! δίνει στη μετάφραση του ποιήματος του Eluard : Στων νυχτώνε τα θαύματα  και το θαυμαστό πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα, τα μάτια της ψυχής μου  γίνεται στα χείλη τα πάντα άγρυπνα.

          Για τον τίτλο του ποιήματος ο Νάσος Δετζώρτζης αναφέρει ότι θα μπορούσε κάλλιστα να κρατήσει τον τίτλο που ο ίδιος ο γάλλος σουρεαλιστής ποιητής είχε επιλέξει. Δεν το έκανε όμως, γιατί για τον Κερκυραίο λόγιο η λέξη «Ελευθερία» τον οδηγούσε συνειρμικά στον Μεγάλο επτανήσιο ποιητή τον Διονύσιο Σολωμό. Και οι δύο ποιητές, ο Γάλλος Paul Eluard και ο Επτανήσιος Διονύσιος Σολωμός γράφουν έχοντας κατά νου την κοινή λέξη ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Έτσι λειτουργούν και πάλι οι σολωμικές απηχήσεις. Στον Διάλογο ο Σολωμός μιλά για την Ελευθερία και για τη Γλώσσα – Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ Ελευθερία και γλώσσα – ο Eluard, όταν έγραφε το ποίημα Une seule pensée το μόνο που είχε στο μυαλό του ήταν η λέξη «ελευθερία». Στην σκέψη του κερκυραίου λογίου δύο λογοτεχνικά πεδία κυριαρχούν : του Eluard και του Σολωμού  και υπερτερεί αυτό του Σολωμού. Άρα ο τίτλος του ποιήματος του γάλλου ποιητή μεταγράφεται από τον Δετζώρτζη με τη φρασεολογία του έλληνα υμνωδού : Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου. Όπως στο έργο του Proust κυριαρχεί το συναίσθημα και η ανάμνηση, έτσι και στη συγκεκριμένη μετάφραση του Ν.Δ. υπερτερεί η αναφορά στο ποίημα του Εθνικού ποιητή, η μεταφραστική δημιουργία συγχέεται με τον χρόνο και για να παραφράσουμε τη σκέψη του γάλλου συγγραφέα Georges Poulet τόσο το ποιητικό όσο και το μεταφραστικό πεδίο μετατρέπονται σε μια μαγική πράξη που τελικά κερδίζει τον χρόνο.

Η Κέρκυρα, η παράδοσή της, αλλά και η συνέχειά της, η πνευματική της ζωή μέσα στην οποία ανδρώθηκε μένουν βαθειά ριζωμένες μέσα του. Η λεπτολογία και η τελειομανία, η προσεγμένη μορφή, η βασανιστική επιλογή της λέξης για τη σύνθεση της φράσης, η κυριολεξία, το ήθος του λόγου, οι ιδέες με τις οποίες γαλουχήθηκε είναι τα χαρακτηριστικά ενός γνώστη του ιδιόμορφου κερκυραϊκού χώρου και της παράδοσης της Κερκυραϊκής Σχολής, τις τελευταίες αναλαμπές της οποίας έζησε στα νεανικά του χρόνια. Είναι επίσης η νεωτερικότητα των καιρών, την οποία δέχεται ως συνέχεια της κερκυραϊκής παράδοσης και έτσι πορεύεται. Ο Νάσος Δετζώρτζης είναι ο ευπατρίδης του λόγου, ο Κερκυραίος που ξεκίνησε τη ζωή του στην Κέρκυρα, την συνέχισε στην Αθήνα και στην Ευρώπη όπου έζησε τα πνευματικά, τα κοινωνικά, τα πολιτιστικά πράγματα χωρίς να πάψει να ενδιαφέρεται για την πνευματική-πολιτιστική ανέλιξη του τόπου του.

Ένας άλλος σημαντικός ευπατρίδης λόγιος και φίλος του που ζει και δημιουργεί στην Κέρκυρα είναι ο Μιχαήλ  Δεσύλλας. Ο Μιχαήλ Ι. Δεσύλλας, όπως υπέγραφε στα κείμενά του, ο Λίλης Δεσύλλας για τους οικείους και τους φίλους του, έζησε στην Κέρκυρα όπου η παρουσία του ήταν έντονη. Άνθρωπος με πλατειά ευρωπαϊκή καλλιέργεια, αλλά και με σεβασμό στην ελληνική και επτανησιακή παράδοση, «θαυμάσιος συζητητής – causeur σε όλο το πλάτος του όρου - »[9] όπως γράφει ο Τάσος Παπαναστασάτος, προσέφερε στον συνομιλητή του καινούριες προοπτικές και νέες σκέψεις για προβληματισμό σε θέματα που τον απασχολούσαν. Γεννημένος στην Κέρκυρα το 1914, συνδύαζε πλατειά καλλιέργεια με γνώση της ιστορίας και των παραδόσεων και επίγνωση των πνευματικών και ηθικών αξιών που συνθέτουν τον κερκυραϊκό πολιτισμό. Αγάπησε τον τόπο και τους ανθρώπους του και αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του – από το 1951 έως το 1967 – υπηρετώντας ως Δημοτικός Σύμβουλος και συμμετέχοντας σε όλες σχεδόν τις πνευματικές ή καλλιτεχνικές εκδηλώσεις με την υπευθυνότητα και το κύρος που τον χαρακτήριζαν. Ήταν γνώστης της ιστορίας, των παραδόσεων του νησιού και των αξιών – ηθικών και πνευματικών – του πολιτισμού του.

Το έργο του Δεσύλλα πολύτιμο : παράδοση, πανελλήνιες και ευρωπαϊκές εξελίξεις.  Πρωτοπόρος για την εποχή του αφήνει σημαντικό έργο  και αποτελεί ξεχωριστή μορφή λογίου της περιφέρειας.  Το ποιητικό του έργο δεν είναι μεγάλο. Λιγοστά πρωτότυπα ποιήματα και μερικές θαυμάσιες μεταφράσεις ξένων ποιητών, υποδείγματα πνευματικής ευσυνειδησίας αντάξιας των μεγάλων επτανησίων δασκάλων. Ο Τάσος Παπαναστασάτος αναφέρει ότι : «ο Δεσύλλας έγραφε μόνο στις σπάνιες στιγμές που η ανάγκη να εκφραστή με τον ποιητικό λόγο βάραινε μέσα του πιεστικά επιτακτική»[10] και ότι «η επιθυμία να δώση στα ποιήματά του εκείνη την τελειότητα της έκφρασης που αυτός πίστευε πως ανταποκρινόταν στην ποιητική του ιδέα, τον παρακινούσε σε συχνά ξανακοιτάγματα των γραφτών του. Και δεν ήταν σπάνιο, σ’ αυτές τις αναθεωρήσεις, να καταστρέφη ο ίδιος όσα κείμενα δεν τον ικανοποιούσαν απόλυτα, γιατί θεωρούσε πως δεν άντεχαν στα αυστηρά κριτήρια που είχε τάξει.»[11] Έτσι ό,τι περισώθηκε από τις συνεχείς αναθεωρήσεις του, συγκεντρώθηκε σε ένα τόμο, μετά τον θάνατό του το 1970 με επιμέλεια Νάσου Δετζώρτζη και πρόλογο Τάσου Παπαναστασάτου και τυπώθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1973 στο τυπογραφείο των Φ.Κωνσταντινίδη και Κ.Μιχαλά σε 700 αντίτυπα. Στον τόμο αυτό συμπεριλαμβάνονται και οι θαυμάσιες μεταφράσεις του Γάλλων και Ιταλών ποιητών.

Οι θέσεις του για την απόδοση ενός κειμένου δεν διαφέρουν από αυτές του φίλου του Ν.Δ. και ο Δεσύλλας αναρωτιέται για τις σχέσεις των λέξεων με την πραγματικότητα. Εάν τελικά μας επιτρέπουν να δούμε την ουσία των πραγμάτων και όπως έλεγε ο Yves Bonnefoy, εάν πρόκειται για μια δοκιμασία που μας επιτρέπει να μπούμε σε ένα κείμενο του άλλοτε και να το διαμορφώσουμε για να κατανοήσουμε τις λέξεις που παραμένουν ακόμη σκοτεινές. Η ποίηση είναι μια πνευματική λειτουργία που συνεχίζεται ακόμη και όταν σταματά η γραφή. Αυτές τις λέξεις μεταφέρει στο σημείωμά του που προηγείται της μετάφρασης του ποιήματος Η Βροχή στον πευκώνα του D’Annunzio. “Η μετάφραση, γράφει, είναι πάντα εγχείρημα βαρύ. Μα η ευθύνη γίνεται ακόμη βαρύτερη, όταν πρόκειται να μεταφρασθεί ένα λυρικό κείμενο. Ο ποιητικός λόγος είναι απολύτως υποκειμενικός. Οι λέξεις στην ποίηση δεν έχουν το συνηθισμένο περιεχόμενο της καθημερινής τους χρήσης, αλλ’ αποχτούν μιαν ειδική σημασία, ανάλογη με την ψυχοσύνθεση και τις αισθητικές προτιμήσεις του κάθε ποιητή. Γι’ αυτό και η απόδοσή τους σε μιαν άλλη γλώσσα προϋποθέτει όχι μόνο τη βαθιά κατανόηση της ψυχολογίας και την ακριβή γνώση της προσωπικότητας του δημιουργού, αλλά και την τοποθέτηση του μεταφραστή μέσα στο ίδιο, αν είναι δυνατό, ψυχολογικό κλίμα, που έδωσε την έμπνευση στον ποιητή. Κάθε απομάκρυνση απ’ αυτή την αρχή αποτελεί προδοσία… Από τη στιγμή που το βασανισμένο χειρόγραφο θα δοθεί στα χέρια του τυπογράφου, άλλοι έχουνε το λόγο. Κι αν ο μεταφραστής κατορθώσει να μεταδώσει σ’ αυτούς τους άλλους ένα ελάχιστο μέρος από τη συγκίνηση και την αισθητική ανατριχίλα που εκείνος αισθάνθηκε ερχόμενος σε άμεση επαφή με το πρωτότυπο, θα πει πώς πέτυχε.»[12]

Από τις μεταφράσεις του  που εμπεριέχονται στο βιβλίο του, τα γαλλικά ποιήματα είναι 16 στον αριθμό εκ των οποίων τα 4 είναι του Paul Eluard. Η Ελευθερία φέρει ημερομηνία στο χειρόγραφο Νοέμβρης 1966 και είναι ανέκδοτο, σύμφωνα με τις πληροφορίες που δίνει ο επιμελητής της έκδοσης Νάσος Δετζώρτζης. Από τον τίτλο «Ελευθερία» υποθέτουμε ότι ο Δεσύλλας θα πρέπει να  είχε τη δεύτερη ή μεταγενέστερη του 1943 έκδοση της συλλογής Poésie et Vérité του Paul Eluard γιατί στη συλλογή αυτή ο τίτλος του ποιήματος του Eluard δεν είναι αυτός της πρώτης έκδοσης δηλαδή Une seule pensée, αλλά αυτός της μεταγενέστερης Liberté / Ελευθερία.  

Και οι δύο κερκυραίοι λόγιοι – Δετζώρτζης και Δεσύλλας – κάνουν γνωστή από την αρχή  τη διαδρομή της μεταφραστικής τους διαδικασίας. Ο Δετζώρτζης παρουσιάζει αναλυτικές λεπτομέρειες, ο Δεσύλλας όχι ή τουλάχιστον δεν έχουμε κάποιο σχετικό χειρόγραφό του. Ο πρώτος εκδίδει το ποίημα το 1943 σε καιρούς χαλεπούς εκμεταλλευόμενος τις συγκυρίες. Στις  μετέπειτα όμως, ομιλίες του τόσο σε αυτήν της 8^ης Νοεμβρίου 1983 στην Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας στην Αθήνα, όσο και σε αυτήν της 11^ης Απριλίου 1989 στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο στην Κέρκυρα οριοθετεί την ημερομηνία σχετικά κοντά σε δύο μεγάλες επετείους : της 28^ης Οκτωβρίου 1940 και της 17^ης Νοεμβρίου 1973. Ο δεύτερος δίνει χρονολογία 1966, ένα χρόνο πριν από την απριλιανή χούντα, μια χρονιά που προμηνύει τις άσχημες εξελίξεις του 1967 με το πραξικόπημα και την κατάλυση της ελευθερίας. H δημοσίευση της μετάφρασης του ποιήματος του P.Eluard Liberté, λίγο πριν από την κατάλυση της ελευθερίας στην Ελλάδα είναι προφητική. Και οι δύο διαφορετικές ημερομηνίες δημοσίευσης της μετάφρασης του ποιήματος του Γάλλου συγγραφέα στην Ελλάδα είναι μεταξύ αυτών που σημάδεψαν τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.  Η ελευθερία τότε και τώρα προάγγελος ελπίδας και αναγκαιότητας.

Η μετάφραση του Δεσύλλα μένει περισσότερο πιστή στο ύφος του γαλλικού κειμένου- πηγή. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι το κείμενο-στόχος δεν επιτυγχάνει τον σκοπό του, δεν σημαίνει ότι ο Δεσύλλας δεν κατανόησε την προσωπικότητα του Paul Eluard και δεν απέδωσε την ειδική σημασία των λέξεων του ποιητικού του λόγου με τον χαρακτηριστικό λυρισμό στην έκφρασή του. Στους προβληματισμούς του Δετζώρτζη  ο Δεσύλλας κρατά μια πιο αυστηρή γραμμή παραμένοντας πιο κοντά με τη μετάφρασή του στο κείμενο-πηγή. Έτσι το γράφω το όνομά σου παραμένει στους 20 στίχους η επωδός, ενώ στον 21^ο γίνεται στον μεν Δετζώρτζη Να σε γνωρίζω είδα το φως / και να σε μελετάω – αναφορά στον Σολωμό στον δε Δεσύλλα Ήρθα στον κόσμο για να σε γνωρίσω / Για να σε ονομάζω.

Η  τελευταία στροφή αποδίδεται,  Κι ως ό,τι θέλεις ημπορείς,/ ξαναρχινώ τη ζωή μου. / Να σε γνωρίζω είδα το φως / και να σε μελετάω / Ελευθερία με τις τρεις σολωμικές απηχήσεις στον Δετζώρτζη,

 Και με τη δύναμη μιας λέξης / Ξαναρχίζω τη ζωή μου / Ήρθα στον κόσμο για να σε γνωρίσω / Για να σε ονομάζω / Ελευθερία στον Δεσύλλα.

Συγκρίνοντας τις δύο μεταφράσεις παρατηρούμε στίχους και στους δύο κερκυραίους λογίους που είναι ακριβώς ίδιοι στην απόδοσή τους στην ελληνική γλώσσα. Σύμπτωση απόψεων;  Συγκεκριμένα: στην τέταρτη στροφή οι δύο πρώτοι στίχοι: Στη ζούγκλα και στην έρημο / Στις φωλιές και στα σπάρτα – με μία μόνη διαφορά το ν στη λέξη ζούνγκλα που προσθέτει ο Δετζώρτζης, στην έβδομη στροφή και στην όγδοη οι δύο πρώτοι στίχοι : Στους κάμπους στον ορίζοντα … Σε κάθε ανάβρα χαραυγής στην δέκατη έκτη στροφή ο τρίτος και τέταρτος στίχος : Στο μέτωπο των φίλων μου / Στο κάθε δόσιμο χεριού, στη δέκατη έβδομη ο πρώτος στίχος: Στο τζάμι των εκπλήξεων  και στη δέκατη όγδοη : Στα ρημαγμένα μου άσυλα / Στους γκρεμισμένους φάρους μου. Ταύτιση μεταφραστικών επιλογών, κοινή σκέψη και κοινό συμπέρασμα στον προβληματισμό τους.

Το αποτέλεσμα της μεταφραστικής δημιουργίας και των δύο Κερκυραίων λογίων ικανοποιεί τις αισθητικές λογοτεχνικές αντιλήψεις. Οι λέξεις αποδίδουν την εικόνα. Η ανάμνηση και το συναίσθημα κυριαρχούν και καταλύουν τον χώρο και τον χρόνο και η ποιητική δημιουργία ολοκληρώνεται συνδυάζοντας τις δύο ποιητικές δημιουργίες κατά τέτοιον τρόπο ώστε η σκέψη να ανατρέχει στη μία και στην άλλη χωρίς να τις συγχέει. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι η ποίηση είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη δημιουργία με βάση τη φυσική διαδικασία αναπαράστασης της πραγματικότητας, την οποία καθένας μπορεί να καταλάβει και με την οποία μπορεί να ταυτιστεί. Μιμείται ψυχικές ιδιότητες, παθήματα και ενέργειες ανθρώπων. Η μετάφραση είναι και αυτή ποίηση.

Δύο κερκυραίοι λόγιοι, Νάσος Δετζώρτζης – Λίλης Δεσύλλας, φίλοι και σχεδόν συνομήλικοι που ζουν σε διαφορετικά κέντρα λογοτεχνικής παραγωγής : στην Αθήνα και στην Κέρκυρα, με μικρό, αλλά πολύτιμο έργο, ποιητές που δεν χαρακτηρίζονται από την ποιητική αδηφαγία που αποτελεί φαινόμενο στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Λίνο Πολίτη, δύο διανοούμενοι,  που πιστεύουν και σέβονται την παράδοσή που κληρονόμησαν και αντιλαμβάνονται τη συνέχειά της, με επιτυχημένες μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων σημαντικών ευρωπαίων λογοτεχνών, παράλληλα με την προσωπική λογοτεχνική τους δημιουργία, που γνωρίζουν, αποδέχονται και αξιοποιούν τις νέες παγκόσμιες λογοτεχνικές τάσεις δεν μπορεί παρά να είναι  ξεχωριστές φυσιογνωμίες, οι οποίες τιμούν και συνεχίζουν την κερκυραϊκή παράδοση με το πάθος της τελειότητας, με την ευρύτητα του πνεύματός τους και τη σοβαρότητα που διέθεταν, συνδυάζοντας το παλαιό με το νέο, την παροπλισμένη παράδοση και τη νεωτερικότητα που αποτελεί τεκμήριο της συνέχειας της κερκυραϊκής παράδοσης.

---

[1] Jean-Paul Sartre, L’Imagination, PUF, 2003, p.161

[2] Ποιήματα, διηγήματα, μελέτες, άρθρα, μεταφράσεις του Νάσου Δετζώρτζη βρίσκονται δημοσιευμένα σε πολλά περιοδικά, ενώ οι εκδόσεις Γαβριηλίδης εξέδωσαν το 1994 και 2005 τα Άπαντα τα ελάχιστα ευρισκόμενα σε πέντε καλαίσθητους τόμους.

[3] Η Κική Δημουλά γράφει στο άρθρο της για τον Δετζώρτζη ότι εμπόδιο στην ολοκλήρωση της μετάφρασης του έργου του Proust στάθηκε όχι αυτό που ο ίδιος  ονόμαζε τεμπελιά, αλλά η τελειομανία του. Κική Δημουλά, «Εν συνεχεία», Νέα Εστία, τ.1863, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2014, σελ.49.

[4] Αγαπητέ μου Proust. Αλληλογραφία  Αντρέ Ζιντ  και Μαρσέλ Proust, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 2013.

[5] Le temps retrouvé, Gallimard, Pléiade, p.2271.

[6]Νάσος Δετζώρτζης, Τα κείμενα από γλώσσα σε γλώσσα, Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα, 1984.

[7] Νάσος Δετζώρτζης, Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου, Τα κείμενα από γλώσσα σε γλώσσα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1984, σελ. 17-18.  

[8] Ibid, σελ. 25-28

[9] Μ.Ι.Δεσύλλα, Ποίηση, Αθήνα, 1973, σελ.9

[10] Μ.Ι.Δεσύλλα,Ποιήματα, σελ.14

[11] Ibid, σε.14

[12] Ibid, Σημείωμα, σελ. 61-62