ΝΙΚΟΛΑ ΝΤΕ ΚΟΝΤΟΡΣΕ:ΕΝΑΣ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1789

Στις 14 Ιουλίου του 1789, ένα πλήθος Γάλλων κατέλαβε την παλαιά φυλακή της Βαστίλης, «σύμβολο της αυθαίρετης εξουσίας της μοναρχίας». Χιλιάδες ήταν εκείνοι που επιθυμούσαν την πτώση του κτηρίου το οποίο θεωρούσαν φρούριο της μοναρχίας.

Αν και εκείνη τη χρονιά, στη Βαστίλη, δεν ήταν παρά επτά κρατούμενοι, η 14^η Ιουλίου σηματοδότησε την περίφημη Γαλλική Επανάσταση που είχε ξεκινήσει λίγο νωρίτερα με τη δημιουργία της Eθνικής Καταστατικής Συνέλευσης της Γαλλίας. Ακολούθησε ένα σύνταγμα –το 1791- που βασίστηκε στις ιδέες του Ελευθερίας, της Ισότητας και της Αδελφότητας και προσπάθησε να αμβλύνει το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς που προκάλεσε την επανάσταση. Στην πράξη τα χρόνια αμέσως μετά την επανάσταση θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν δραματικά για την καθημερινότητα των Γάλλων. Μπορεί άραγε η λέξη ελευθερία να περιγράψει την περίοδο του τρόμου (1793-1794), η λέξη ισότητα την αντιλαϊκή ολιγαρχία του 1795, η λέξη αδελφότητα την κατάργηση της παιδείας; Στην ουσία το πιο διάσημο γεγονός στη δυτική ιστορία αποτέλεσε την αρχή μίας γαλλικής τραγωδίας που διήρκεσε πολλά χρόνια.    

Το 1792 η μοναρχία είχε καταργηθεί και ο Λουδοβίκος έγινε ένα από τα πρώτα θύματα του τρόμου. Η δίκη –και η καταδίκη-του δεν έγινε χωρίς αντιδράσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι 361 άνθρωποι ψήφισαν υπέρ της θανάτωσής του και 360 κατά. Επικράτησαν οι Ιακωβίνοι, πολλοί όμως είχαν αντιδράσει. Ανάμεσά τους και ο Νικολά Ντε Κοντορσέ, θερμός υποστηρικτής της επανάστασης, αλλά και θύμα της, γνωστός για το εκπαιδευτικό του έργο.  Γεννημένος το 1743 στο Ribemont μικρή πόλη της Picardie και προερχόμενος από παλαιά αριστοκρατική οικογένεια, ο Mαρί-Ζαν-Aντουάν-Nικολά Καριτά , μαρκήσιος ντε Κοντορσέ μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στα κολλέγια των Ιησουϊτών της Ρενς και μετά της Nαβάρ έρχεται στο Παρίσι προκειμένου να σπουδάσει μαθηματικά. Συνδέεται φιλικά με τον Εγκυκλοπαιδιστή ντ’ Αλαμπέρ και τον Τυργκό και ο πρώτος τον εισάγει στον κύκλο των φιλοσόφων. Μέλος της Ακαδημίας επιστημών και αργότερα μόνιμος γραμματέας της Γαλλικής Ακαδημίας, συγγράφει πολλά έργα μεταξύ των οποίων και αυτά που στήριξαν την οικονομική πολιτική του Τυργκό. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικοί τίτλοι: «Επιστολή ενός καλλιεργητή της Πικαρντί προς τον κ. Νεκέρ», «Σκέψεις για το εμπόριο σιτηρών», «Νέες εμπειρίες περί της αντίστασης των υγρών», «Περί της θεωρίας των κομητών», «Περί του υπολογισμού των πιθανοτήτων» κ.α.

Συνεργάζεται με το ντ’ Αλαμπέρ και το Λαλάντ για το λήμμα «Μαθηματικά» της Εγκυκλοπαίδειας. Η συγγραφική και επιστημονική του δραστηριότητα δε σταματά ούτε με τη σύγκλιση των Γενικών Τάξεων το 1789. Παράλληλα με την έντονη πολιτική του δραστηριότητα, δημοσιεύει μεταξύ άλλων τα εξής : «Σκέψεις για την εξουσία και τις οδηγίες που δίνονται από τις επαρχίες στους εκπροσώπους των Γενικών Τάξεων», «Σκέψεις για όσα έγιναν και όσα απομένει να γίνουν», «Διακήρυξη δικαιωμάτων», «’Υμνος στον Τυργκό», «Βιβλιοθήκη του πολίτη», «Γνώμη για τους μετανάστες», «Ο αληθινός και ο ψεύτικος φίλος του λαού», «Οι γυναίκες στο αστικό δίκαιο», «Περί δημοκρατίας ή ‘Ενας βασιλιάς είναι απαραίτητος για τη διατήρηση της δημοκρατίας ;»

Στο έργο του : «Πέντε κείμενα για τη δημόσια παιδεία», ο Κοντορσέ τονίζει ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό του δημοκρατικού πνεύματος, τη στροφή προς τις νέες γενεές προκειμένου να τελειοποιείται διαρκώς η δημοκρατία. Έτσι μέλημα κάθε πολίτη αποτελεί η ορθή λειτουργία της χάρη στην παιδεία που ο πολίτης έχει λάβει, γιατί όπως αναφέρει ο φιλόσοφος : «πρέπει αγαπώντας τους νόμους να ξέρουμε να τους κρίνουμε». Άρα οι πολίτες πρέπει να μάθουν να κρίνουν αλλά  και να σέβονται τους νόμους.

Η αναζήτηση του δημόσιου καλού στηρίζεται στην αναζήτηση της αλήθειας. Το σχολείο ορίζεται ως το όργανο της Δημοκρατίας και ο συνδετικός κρίκος της γνώσης, του νόμου και της ελευθερίας. Στο Τέταρτο κείμενο για τη δημόσια παιδεία γράφει : «Εξαντλείστε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς για να εξασφαλίσετε την ελευθερία. Εάν δεν έχουν ένα τρόπο να διαφωτίσουν τους πολίτες, όλες οι προσπάθειές σας είναι μάταιες».

Τρεις είναι οι απαραίτητοι στόχοι της μάθησης σύμφωνα με όσα γράφει ο Κοντορσέ στο έργο του : «Πέντε κείμενα για τη δημόσια παιδεία» : 1. η εκμάθηση στοιχειωδών γνώσεων στο πλαίσιο μιας γενικής ιστορίας της ανθρώπινης λογικής. Πρόκειται για τον επιστημολογικό και διδακτικό τομέα της δημόσιας εκπαίδευσης. Ο κάθε δάσκαλος πρέπει να έχει τις στοιχειώδεις γνώσεις του κόσμου και να τις διδάξει τους μαθητές του.

2. Η εκμάθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, καθώς και η αγωγή του πολίτη είναι απαραίτητες προκειμένου να γίνουν κατανοητές νομικές έννοιες.

3. Η εκμάθηση του παλμού της ανθρωπότητας : κάθε δικαίωμα πρέπει να διευκρινίζεται με βάση την υποχρέωση που απορρέει από αυτό. Ο στόχος αυτός αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου : δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να γίνει κοινωνός της παγκόσμιας δεοντολογίας της ανθρωπότητας και προϋποθέτει την αποδοχή της κυριαρχίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου : δεν είμαστε όλοι μέλη της ανθρωπότητας και ζούμε μέσα σε  ξεχωριστές πόλεις ;

Στην πραγματικότητα όμως, οι τρεις αυτοί στόχοι αποτελούν ένα. Η στοιχειώδης γνώση συντελεί στην ομόνοια και στη χειραφέτηση. Η κοινή γλώσσα και η ίδια στοιχειώδης εκπαίδευση προκειμένου να υπάρχει η βασική επιχειρηματολογία και ο διάλογος δεν αποτελούν προϋπόθεση ;

Το εκπαιδευτικό σύστημα που προτείνει έχει τη μορφή μιας πυραμίδας, με πολλά διαδοχικά στάδια που γίνονται όλο και πιο στενά καθώς ανεβαίνουμε προς την κορυφή έτσι ώστε τα πρώτα στάδια να αποτελούν την κοινή εκπαίδευση και τα επόμενα μέχρι την κορυφή να στενεύουν περιορίζοντας τον αριθμό συμμετεχόντων. Ὀμως όλα αποτελούνται από μέλη της κοινής εκπαίδευσης της βάσης. Δυστυχώς, η θεωρία του Κοντορσέ παραγνωρίσθηκε και χλευάσθηκε από τους συγχρόνους του.

Τα «Πέντε κείμενα για τη δημόσια εκπαίδευση» καλύπτουν  το φιλοσοφικό και πολιτικό επίπεδο και ισχυροποιούν τη Δημοκρατία και το Σχολείο. Ο Κοντορσέ ήταν θερμός υποστηρικτής της και υπέρμαχος της δωρεάν και ίσης παιδείας προς όλους. Οι ιδέες του ήταν σαφέστατα σύμφωνες με το πνεύμα και τις επιδιώξεις της επανάστασης του 1789 την οποία και υπηρέτησε και της οποίας υπήρξε τελικά το θύμα. Πρότεινε εκπαίδευση που θα ήταν προσβάσιμη σε όλους, δημοτικά σχολεία σε κάθε χωριό που θα μάθαιναν σε παιδιά 9-13 ετών διάβασμα, γραμματική και αριθμητική. Θα ακολουθούσαν σχολεία τετραετούς φοίτησης και σε τρίτο επίπεδο ινστιτούτα όπου ο καθένας θα μπορούσε να επικεντρωθεί σε αυτά που τον ενδιέφεραν περισσότερο. Για όσους ήθελαν να συνεχίσουν ο Κοντορσέ πρότεινε τη δημιουργία εννέα ιδρυμάτων –των Λυκείων όπως τα ονόμασε- με εξειδίκευση στις φυσικές, ηθικές και πολιτικές επιστήμες. Τέλος, η Εθνική Εταιρεία Επιστημών και Τεχνών θα προσέφερε τη δυνατότητα έρευνας στους καλύτερους.

                                                                                   

                                                                                    Σοφία Μωραΐτη